به گزارش مشرق، آبان ماه 97 باعرضه اولین محموله نفت خام در بورس ایران و ایجاد بستری برای امکان تجارت نفت ایران توسط تجار داخلی و خارجی، گام مهمی در راستای خنثی سازی تحریم‌های نفتی آمریکا برداشته شد؛ اما انتظار می‌رفت وزارت نفت به عنوان متولی اصلی این امر در کشور و همچنین سازمان بورس، نگاهی چه‌بسا مسئولانه‌تر نسبت به تثبیت موقعیت این بازار داشته باشند. از همان روزهای ابتدای راه‌اندازی، راهکاری موازی با این بازار و به‌اصطلاح اتاق تاریک معاملات، مانع اقبال تعدادی از مشتریان به بورس نفت شد. هرچند اتاق شیشه‌ای بورس، همواره مشتریان مخصوص به خود را دارد، ولی وجود یک مسیر میانبر و غیر شفاف که مقدمات مسیر قبلی مانند پیش‌پرداخت را نداشته و تخفیف بیشتری به همراه دارد، توجه بسیاری از مشتریان را به سمت خود جلب می‌کند. شکلگیری اتفاقاتی نوپا نظیر بورس نفت که اتفاقاً منافع ملی‌ای مثل بازار پایدار، شفاف و با ثبات برای فروش نفت را به همراه دارد، هم‌افزایی قابل‌توجهی بین تمامی نهادهای مسئول می‌طلبد. حال اگر شرایط تحریمی کشور هم لحاظ شود، لزوم این هم‌افزایی دوچندان می‌شود. در این میان عدم تمرکز وزارت نفت بر این کانال شفاف فروش، موضع‌گیری‌های منتقدانه وزیر نفت پیرامون بورس نفت و محافظه‌کاری‌های بی‌دلیل بورس انرژی در فرآیند عرضه نفت در بورس، باعث استقبال کم متقاضیان خرید نفت ایران از بورس نفت شده است.

بیشتر بخوانید:

ناتوانی آمریکا در ردیابی نفت صادراتی ایران

*انحصارطلبی وزارت نفت، بورس نفت را از رونق می‌اندازد

ناگفته پیداست که امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، سال‌ها به‌عنوان تنها سکان‌دار فروش نفت در ایران شناخته ‌شده است. این نکته باعث شده است شرکت ملی نفت در برابر از دست دادن انحصار خود و پذیرفتن یک رقیب در عرصه‌ی فروش نفت، بسیار مقاومت کند. از طرفی مسئولین شرکت ملی نفت امید چندانی به رونق بورس نفت به عنوان بازار جدید نفتی ندارند؛ در نتیجه مانند دور قبلی تحریم‌ها به روش‌ فروش نفت از طریق مسیر غیر شفاف مذاکره مستقیم روی آورده‌اند.

*چرا با وجود مسیر مذاکره، خریدار واقعی انگیزه‌ خود را برای خرید نفت ایران از دست می‌دهد؟

عموم مشتریان داخلی و خارجی که در حال حاضر اغلب واسطه خرید نفت هستند و خود پالایشگاه یا شرکت نفتی نیستند، احتمالا به علت کم‌هزینه بودن مذاکره در کمیته فروش نفت و همچنین امکان بیشتر چانه‌زنی بر سر قیمت در مسیر مذاکره در قیاس با بورس، این مسیر را به فرآیند شفاف و رقابتی بورس ترجیح می‌دهند؛ زیرا می‌توانند بدون پرداخت هرگونه هزینه‌ای، وارد فرآیند مذاکره و تعیین قیمت شوند و پس از آن با دریافت اسناد اولیه، واسطه‌گری خود را برای رساندن نفت به خریداران نهایی پیگیری نمایند.

*سه اشکال اصلی تعدد واسطه‌ها

شناخت مشتری اصلی از مشتریان غیرواقعی امکان‌پذیر نخواهد بود. در بازار فروش نفت کشور آشفتگی ایجاد میشود. این آشفتگی از آنجا ناشی می‌شود که بخش غالب مراجعه‌کنندگان به کمیته فروش نفت که واسطه هستند با مشتریان نهایی وارد مذاکره می‌شوند و هر یک پیشنهادی به آن‌ها می‌دهند و مشتری نهایی ترجیح می‌دهد دردسر تعامل با همه این واسطه‌های متعدد و متنوع را کنار بگذارد و نفت خود را از جای دیگری تأمین کند. به‌عبارت‌دیگر تعدد شرکت‌های واسط حاضر در بازار، خریداران واقعی و پالایشگرهای نهایی را دچار سردرگمی می‌کند که درنهایت این فضا باعث سلب انگیزه خریداران واقعی نفت ایران می‌شود. این در حالی است که این واسطه‌ها در فرآیند معامله عملاً قادر به اجرای مفاد توافق شده هم نیستند و موفق به بارگیری محموله نمی‌شوند.

برخی عناصر بیگانه با پوشش شرکت‌های داخلی یا خارجی خریدار نفت، با مأموریت اخذ آخرین اطلاعات پیرامون وضعیت و شرایط تجارت نفت ایران، میتوانند در جلسات مذاکره حضور به‌ هم رسانند. درعین‌حال خروجی جلسات و پیش‌نویس قراردادها نیز احتمالا به نحوی خواهد بود که می‌تواند مورد سوءاستفاده این شرکت‌ها برای افشای اطلاعات یا تخریب دیگر مشتریان قرار گیرد.

با توجه به کاهش قابل توجه صادرات نفت ایران و همچنین احتمال سخت‌تر شدن شرایط صادرات نفت ایران در آینده نزدیک، لازم است نسبت به اجرای اقداماتی برای تداوم صادرات نفت کشور تصمیم‌گیری شود. در این راستا ضروری است راهکارهای عملیاتی به نحوی طراحی شوند که در عین دادن کمترین امتیازات غیرمعقول به متقاضیان، هم‌زمان باعث افزایش حداکثری صادرات و درآمد نفتی ایران شود.

به نظر می‌رسد با وجود آسیب‌های فراوان اتاق‌های تاریک معاملات و بستر غیر شفاف آن، جایی برای بهانه ورزی و ورود به راهکارهای موازی با بورس نفت وجود ندارد. از وزارت نفت به‌عنوان متصدی اصلی این نوع مذاکرات انتظار می‌رود که به‌جای ورود به روش‌های غیر شفاف و دارای هزینه زیاد مانند اتاق تاریک، بر رونق هر چه بیشتر فروش نفت در بورس و از بین بردن موانع مسیر متمرکز شود تا هرچه زودتر نهال نوپای بورس نفت در ایران به درختی تنومند تبدیل شود و به بار بنشیند. در این راستا پیشنهاد می‌شود مسیر مذاکره برای مشتریان جدید بسته شود و تمامی آن‌ها به فرآیند خرید نفت از بورس ارجاع داده شوند.